Deli Memet Savar: MUĞLA BACASI

09.07.2023

1.132

Baca konut ve benzeri binalarda, ısı üretecinden çıkan yanmış atık gazları ( baca gazı) çevreye zarar vermeyecek bir şekilde dışarı atmak ve kazanda sıcak gazların istenilen bir hızda dolaşabilmesi için gerekli doğal çekişi sağlayan yapı elemanıdır. Yanmış atık gaz çıkışı mühim bir konudur. Rüzgar vb. doğa olaylarına karşı dirençli yapılmalıdır ki, insan sağlığına zarar vermesin. Bu yazımızda yakın bölgelerde benzeri olmayan, eski zamanların mühendislik zekası ile yapılan memleketime özgü olan Muğla Bacasından bahsedeceğiz.

Muğla Bacaları | Muğla'nın Hayat Kurtaran Bacalarının ...

Ülkemizin çoğunluğunda olduğu gibi Muğla’da da bu yüzyılın başına kadar toprak dam evler vardı. 1940’lara kadar birçok evde bu yapıdaydı. Bu sebeple ‘Muğla Bacasının’ ortaya çıkışı alaturka kiremitli çatılara dayanmaktadır. Osmanlı Döneminde el sanatları ve zanaatların Rum ustalar tarafından yapıldığı bilinmektedir. Muğla geleneksel ev tipini oluşturan Rum ustalar olduğu düşünülmektedir. Mübadeleden sonra Rumlar ülkemizden gitseler de Türk ustalar bu ev modelini yapmaya devam etmişlerdir.

Muğla kışları en çok yağmur alan illerden bir tanesidir. 2021 yılındaki meteoroloji verilerine göre Rize’den sonra en çok yağış alan ikinci il Muğla olarak belirlenmiştir. Bu şiddetli yağmurlar beraberinde, halk arasında ‘Deli Memet‘ olarak adlandırılan kuvvetli poyrazı da beraberinde getirmektedir. Yağmur, poyrazın etkisi ile her yönden yağmaktadır. Her yönden yağması bacanın şekillenmesinde en büyük etken olmuştur. Deli Memet’in etkisiyle baca tütmesinin olacağı ve karbonmonoksit gazının insanları zehirleyeceği kaçınılmaz son olabilirdi. Fakat Muğla Bacası sayesinde Deli Memet olumsuzluklar yaratamadı 🙂

Bacanın yapımı dış görüntüsüne göre daha kolaydır. Muğla Bacası dört tarafı açık olarak yapılmaktadır. Bu sayede baca tıkanması ve soba tütmelerinin önüne geçilmektedir. Genellikle 28 alaturka kiremit kullanılarak yapılmaktadır. Bacanın yapım aşamaları şöyledir;

Her kenarda ikişer alaturka kiremit oluk yerleri dış kısma gelecek şekilde sırt sırta konarak çatkı yapılır. Çatkının sağlam olması için mala ucu ile çatkı yapan kiremit ucunun birine dişi öbürüne erkek bırakacak şekilde çentik açılır. Bu ilk durumda ikişerden dörtkenarla sekiz kiremit kullanılır.
Gene aynı çatkılar üzerine ikişer kiremit oluk yerleri alta gelecek şekilde dış tarafa konur. İkinci durumda da ikişerden dörtkenara sekiz kiremit konmuş olur. Böylece her kenarda üçgen çatkılar oluşturulmuş olur.
Karşılıklı olan üçgenlerin tepe noktaları üzerine bir bütün kiremit konularak köprü yapılır. Diğer karşılıklı duran iki üçgen de bu köprüye çeyrek kiremitlerle bağlanarak bir haç oluştururlar. Üçüncü durumda bir bütün iki çeyrek kullanıldığı için toplam üç kiremit daha kullanılmış olur.
Komşu kenarlardaki üçgenler arasında oluşan boşluğu kapatmak için kiremit parçaları ve harç kullanılır. Dördüncü durumda bir boşluğa yaklaşık bir kiremit parçaları kapatırsa dört kenarda toplam dört kiremit kullanılmış olur.
Tepede oluşan haçın kolları uzantısında birer kiremit oluk yerleri alta gelecek şekilde haç kollarından 10cm’lik çıkıntı yaparak yerleştirilir. Beşinci durumda dört üçgen tepesine dört kiremit kullanılmış olur.
Kolları uzatılmış haçın merkezinde açıklık kalmıştır. Bu açıklığı bir tam kiremit bir kola paralel gelecek şekilde ortalanıp konur. Böylece Muğla bacası toplam 28 kiremitten oluşturulmuş olur.

Oluşturulan bu baca iklim şartlarına en uygun şekilde performans göstermeye hazırdır. Alaturka kiremidin taş işçiliğinin inceliğiyle bir bütün oluşturması ve başka bölgelerde kullanılmadığı için Muğla’nın sembolü olmuş bir baca türüdür. Yapılan çalışmalarda geleneksel Muğla bacasının çoğunlukla Muğla Merkez olmak üzere Milas, Yatağan, Ula, Köyceğiz, Ortaca ilçeleri ve Bozüyük, Kafaca, Yeşilyurt, Yerkesik, Gökova ve Akyaka vb. beldelerde de uygulandığı görülmektedir. Eğer bir gün yolunuz Muğla’ya düşerse eski evlerde hayat kurtaran bacaları incelemeyi ihmal etmeyin.