Panthenon Tapınağı
Pantheon Tapınağı
Antik Yunan’dan günümüze kalan yapılar arasında en iyi bilinenidir ve Antik Yunan mimarisinin en büyük eseri olarak kabul edilir. Dış cephesinde kullanılan heykeltıraş çalışmaları Yunan sanatının en yüksek noktası olduğu düşünülür.Dünyanın en büyük kültürel abidelerinden biri olarak Panthenon, Antik Yunan’ın ve Atina demokrasisinin de sembolüdür. Tapınak Dor düzeni ile inşa edilmiştir.
Partenon isminin Athena Parthenos’un kült heykelinden geldiği sanılmaktadır. Bu heykel Fidias tarafından fildişi ve altın kullanılarak yapılmıştır, Athena’nın sıfatı Partenos (παρθένος, bakire) tanrıçanın bekaretini simgelemektedir. Altın oranın insanoğlu tarafından ilk uygulamalarından biridir. Cepheden bakıldığında, genişliğinin yüksekliğine oranı, neredeyse tam olarak altın orana eşittir.
Mutlak gücün ve ilahi adanmışlığın sembol yapılarından biri olan Pantheon Tapınağı, tıpkı Ayasofya gibi çağlar boyu etkisini ve varlığını sürdürmüş, topluluklar için kutsal bir mabed görevi görmüş olan, döneminin en teknolojik mimari yapısıdır.
Yapıldığı döneme bakılınca Roma’nın belki de en ihtişamlı döneminde inşa edildi. Hadrianus, antik Roma mimarlığı döneminin en büyük ve kudretli yapılarını inşa etmesiyle ünlüdür. Şanını ve kudretini geniş coğrafyalara yaymak adına devasa büyüklükte hamamlar, amfitiyatrolar, zafer takları ve mabedler yaptırmıştır.
Daha önceki tapınaklar genelde bir tanrı veya tanrıçaya atfen yapılırdı. Örneğin Antik Yunan’daki Parthenon Tapınağı veya Zeus Tapınağı gibi. Fakat Pantheon, Roma’da inanılan tüm tanrılara atfedilerek yapılmıştır. Adından da anlaşılacağı üzere Yunan dilinde Pan(Tüm)-theon(tanrı), “Tüm Tanrıların Tapınağı” anlamına gelmektedir. Böylesine büyük bir onur için sıradan bir mabed inşa edilmemeliydi. O güne kadar yapılan en ihtişamlı tapınak olan Pantheon, yapıldığı dönem için bir sürü teknolojik yenilik barındırmaktadır.
Pantheon Tapınağı Mimari Özellikleri
İlk tapınak dikdörtgen planlı bir Yunan tapınağının tipik özelliklerini taşımaktaydı. Ayrıca asıl Pantheon’dan daha küçük ölçekliydi.
Parthenon’un giriş bölümü 3 sıra arka arkaya dizilmiş olan yivsiz Korint sütunlar bulunmaktadır. En dış sırada 8 sütun bulunurken, arkadaki iki sırada 4’er sütun vardır. Bu sütunların üstünde ise üçgen bir alınlık bulunmaktadır. Bu ön giriş kısmı aslında birçok antik tapınağı andırmaktadır.
Girişteki Korint sütunlar tek parça mermerden yapılmıştır.
Pantheon’un en önemli mimari elemanı olan devasa kubbesinin iç yüzeyi gömülü kare desenlere sahiptir. Bu desenler günümüzdeki kaset döşemeler ile benzerlik göstermektedir. Roma mimarisini incelediğimizde gömülü kare desenlerle oluşturulan kaset döşemeyle benzerlik gösteren bu sistem yapılarda büyük açıklıklar geçmek amacıyla kullanılmıştır
Giovanni Paolo Panini’nin 1747 tarihli, Pantheon’un iç mekanı adlı tablosu.
Roma Pantheon Tapınağı’nın en çarpıcı özelliği kuşkusuz kubbenin tam ortasındaki Oculus adındaki deliktir. Bu tavan deliği 6 metre çapındadır. Yukarı bakınca delikten içeri sızan ışık eşliğinde baş döndürücü bir tavan güzelliği ile karşılaşırız.
Merkezi planlı olan Pantheon’un iç mekânında zemine, Oculus’e ve yan duvarlara temas edecek bir küre yerleştirmek mümkündür. Çünkü kubbenin yerden yüksekliği ile gövde kısmının iç genişliği 43 metre olarak eşit ölçüdedir.
43 metre çapındaki kubbenin taşınabilmesi için Romalılar, ustalıkla kullandıkları betonu özel bir teknik eşliğinde uygulamıştır. Buna göre kubbenin en üst kısmına çıkıldıkça betonun içeriğindeki agrega hafiflemektedir. Böylece Oculus’e yakın kısımda kubbenin temel malzemesi olan betonun birim ağırlığı en düşük seviyede olmuştur (Wilkinson). (Ayasofya’nın 55,6 metre yüksekliğindeki kubbesi inşa edilene dek en yüksek kubbe Pantheon’a aitti.)
Pantheon Tapınağı, kubbesi beton ile inşa edilen ve günümüze kadar korunabilen en eski Roma yapısıdır. Bu kadar uzun süre sağlam kalmasının en büyük nedeni tarih boyunca sürekli kullanımda olup tadilat ve restorasyonlar geçirmesidir.
Kaynakçalar:
