VERİMLİLİK KAVRAMI ve İNŞAAT SEKTÖRÜNDE YÖNETSEL VERİMLİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ

İnşaat sektörü karmaşık yapısı ve projelerin tek ve tekrarlanamaz niteliği ile kendine özgü ( el yapımı halı misali eşsiz) bir sektördür. Bu sektörü karmaşık kılan, her proje için yeni baştan örgütlenen pek çok tarafı (mal sahibi , proje müellifleri, yükleniciler, alt yükleniciler, malzeme üreticileri , çevre örgütleri, kamu kuruluşları v.b.) ve pek çok aşamayı (ön fizibilite, tasarım , ihale, imalat, işletme, bakım v.b.) bünyesinde barındırması ve tüm bu taraflar ve aşamalar arasında oluşan bir seri belli belirsiz ilişkileridir.

 İnşaat endüstrisi;

•    Ticari işletmeler, sanayi, devlet sektörü ve bireysel ihtiyaçlara yönelik binaların yapımını gerçekleştirmektedir.
•    Dünyada en büyük ve en geniş endüstri dalı olan yapı endüstrisi; gelişimi, karı ve zararı ile diğer endüstrileri etkilemektedir.
•    İnşaat sektöründe karlılığı sağlamak ve verimliliği arttırmak bu açıdan bakıldığında diğer sektörlerin de canlanması ve gelişmesi için ilk adımı oluşturmaktadır.

     Ancak geçmişe bakıldığında inşaat sektöründe verimlilik çalışmalarının çok önemsenmediği, en eski sanayi dalı olan inşaat sektöründe verimlilikle ilgili araştırmaların ancak 1970 sonlarında başladığı görülmektedir.

     Amerika Birleşik Devletleri’nde 200’den fazla büyük Amerikan şirketinin yer aldığı “Business Roundtable” adlı organizasyon üyelerinin “Yapı Performansı” ile ilgili birtakım çalışmalar yapmaya karar vermesi ile bu alandaki çalışmaların tohumları atılmıştır.

İNŞAATTA VERİMLİLİĞİN TANIMI

•    Mal sahibine göre verimlilik, yapılan işin en az maliyetle olmasıdır. Yükleniciye göre verimlilik; yapılan harcamaların, mal sahibi tarafından yapılan ödemelere oranı olarak ifade edilir.
•    Temel olarak bütün verimlilik tanımları, inşaatların en az maliyetle bitirilmesi amacıyla yönetim hüneri, işçiler, malzemeler ve ekipmanların etkinliğini ölçerek yapılır.

İnşatta verimlilik geçmişten günümüze, çoğu zaman daha uzun ve daha çok çalışma olarak algılanmıştır. Bu inanış sebebiyle verimlilik kelimesine çalışanlar tarafından şüpheyle bakılmış, yöneticiler ve koordinatörler, verimi arttırmak için çalışanlarına baskı uygulamak zorunda kalacaklarını düşünmüşlerdir.

Oysa inşaat işçisini daha verimli kılan; işin akışını sağlamak ve sunulan olanaklarla bilgiyi bütünleştirip gereksiz kısıtlama ve engeller olmadan çalışmalarını sağlamaktır.

İnşaat verimliliğini yükseltmek için kısa vadeli önlemler biçiminde yapılan değişiklikler uzun vadede olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir.

Örneğin; yapılan bir inceleme sonucunda, bir endüstri yapısı projesinde personel giderini düşürmek için çalışan kontrolör sayısını azaltmak iyi bir fikir olarak düşünülebilir. Ancak çalışanlar bu durumda personel yetersizliği yüzünden bir sonraki aşamaya geçmek için yapılması gereken kontrolü ve onayını beklerler.

•     Bu da zaman yönetimi açısından olumsuz sonuçlara yol açar, iş programının aksamasına sebep olur. Sürenin uzaması, gündelik usulü çalıştırılan işçiye ödenen toplam ücret miktarında artışa sebep olur.
•     İşçiye verilen ücret artışındaki kayıp, personel sayısının azaltılarak elde edilen karı geçer. Birbirinden kopuk yöntemlerin etkileşimi olarak ifade edebileceğimiz bu uygulama verimliliğin düşmesine neden olacaktır
• Sürenin uzaması, gündelik usulü çalıştırılan işçiye ödenen toplam ücret miktarında artışa sebep olur. İşçiye verilen ücret artışındaki kayıp, personel sayısının azaltılarak elde edilen karı geçer. Birbirinden kopuk yöntemlerin etkileşimi olarak ifade edebileceğimiz bu uygulama verimliliğin düşmesine neden olacaktır.

İnşaat projelerinde verimliliğin ölçümü ve elde edilen verilere göre bunun geliştirilmesi için birtakım hedefler geliştirilmelidir. Bunun için öncelikle amaç saptanmalı ve kabul edilmelidir.

Her kademede ve organizasyonda yer alan kisiler, amaçlanan hedefi yakalamak için çalışmalıdır. İkinci adım olarak planlama yapılmalıdır.

Bu amaçla; gerekli finansman sağlanıp gerekli organizasyon kurulduktan sonra amaca yönelik yeni yaklaşımlar geliştirilmeli bunun için de bulgular biraraya getirilerek düzenli bir iş planı yapılmalıdır.

Üçüncü ve ilk iki aşamanın gerçekleşmesi için gerekli son aşama ise bilgili olmaktır. Yeterli bilgi, finansman, zaman ve işgücü ile ilk aşamalar birleştirilerek yapım gerçekleştirilmelidir.

Yapım aşamasında da birtakım hedefler olmalı ve bunların gerçekleştirilmesi için gerekli önem verilmelidir.

1. Maliyet veya bütçe, başlangıçta öngörülen ile örtüşmelidir.
2. İş, başlangıçta hedeflenen sürede veya ona en yakın zamanda tamamlanmalıdır.
3. İş, kazalardan ve sağlığa zarar verecek tehlikelerden uzak olmalı bunun için gereken önlemler alınmalıdır.
4. Bitirilen iş, mal sahibinin amaçlarına hizmet edecek düzeyde ve kalitede olmalıdır.
5. Elde edilen sonuç, bitene kadar o işte çalışanların da beğenisini kazanabilecek ve çalışanlara, çalıştıkları işin değerini kendilerine hissetirecek düzeyde olmalıdır.

VERİMLİLİĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

İnşaat endüstrisi diğer gelişmiş endüstrilerden farklı yönlere sahip olduğu için bu sektörde verimliliğe etki eden faktörler de bazı yönleriyle diğer sektörlerdeki etkenlere göre farklılık arzeder. Temel olarak inşaat veya yapım verimliliğine etki eden faktörleri 8 kategoriye ayırmak mümkündür:

1.Malzeme      2. Emek      3. Yönetim            4. Mühendislik              5.Yapım Teknikleri           6. Ekipmanlar       7. Sözleşme       8. Bilgisayardan Faydalanma

VERİMLİLİK ÖLÇME TEKNİKLERİ

  1)  Toplam Faktör Verimliliği: Genellikle devletlerin ekonomik politika oluşturmasını hedefleyen ve ülkenin ekonomik durumunu değerlendirmeyi kapsayan girdi ve çıktıyı maddi değerleriyle ifade eden verimlilik ölçüm tekniğine Toplam Faktör Verimliliği denir. (Total Factor Productivity (TFP)). Toplam girdiler; emek, malzeme, ekipman, enerji ve kapitalin maddi değeri olarak nitelendirilirken çıktılar da maddi değerleriyle ifade edilirler. Toplam faktör verimliliği ise bu ikisinin oranı olarak tanımlanır.

2)  Toplam Verimlilik: Verimlilikle ilgili ikinci ölçüm tekniği ise, projelere yönelik bir model olan ve verimliliği Toplam Verimlilik (Total Productivity (TP)) olarak tanımlayan bir tekniktir. Bu tekniğe göre verimlilik; fiziksel birimler olarak ifade edilen çıktıların maddi değerlerle tanımlanan ve emek, ekipman, malzeme ve yönetimi kapsayan çıktıya oranı olarak tanımlanmaktadır. Daha doğru olarak tanımlanan bu model, hem devlet sektöründe hem de özel sektörde kullanılmaktadır.

3)  Emek Verimliliği: Aktiviteye dayanan üçüncü model ise, çıktıyı spesifik fiziksel birimler (örneğin ton cinsinden çelik miktarı) olarak ele alıp girdiyi de emeğin çalışma saatleri olarak tanımlayan Emek Verimliliği ölçümüdür. Bu model inşaatta verimliliği ölçmede saha 2 çalışmalarını izlemek açısından önemli bir teknik olmakla beraber ekipman, malzeme, yapım metodları ve saha yönetimini kapsayan toplam verimlilik ölçümü, inşaat sektöründe daha doğru sonuç verebilecektir.

ŞANTİYEDE VERİMLİLİĞİN GELİŞİMİ

   Verimlilik, üretebilme yeteneği ve çıktıların bolluğu olarak ifade edilebilir. Öyleyse verimlilik, var olan çıktı seviyesini daha üst seviyeye çıkarılması anlamına gelecektir. Verimlilikle ilgili olarak yapılacak çalışmalarda, verimliliği geliştirici, uygulanabilir ve başarılı metodlar saptanmalı, imalatta en iyi verimliliğin nasıl yakalanabileceği ve düşük olan verimliliğin nasıl geliştirilebileceği değerlendirilmelidir. Bu amaçla şantiyede verimliliğe etki eden faktörleri belirlemek gerekir.

• Şantiyede verimliliğe etki eden faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
• İşin hacmi ve karmaşıklık derecesi
• Şantiyeye erişim kolaylığı
• Emeğin rahat bulunabilmesi
• Ekipman kullanımı
• Sözleşmede yer alan maddelerin uygunluğu
• Yerel iklim
• Özellikle yabancı ülkelerde yapılan işlerde kültürel farklılıklar
• Mal sahibini memnun etmeyen işlerin tekrarlanması
• Malzeme temininin gecikmesinden dolayı aksamalar
• Çalışılmayan tatil günleri
• İşçilerin grev yapması

Sayılan faktörlerin bazen tek başına her biri bazen de birkaçının bir araya gelmesi ile şantiyede elde edeceğimiz verimin artıp azalması konusunda fikir sahibi olabiliriz. Bu yüzden şantiyede verimliliğin gelişmesiyle ilgili her bir parametreye gereken önem verilmelidir.

Bir inşaatta verimlilikle ilgili bir uygulama varsa da yoksa da o inşaat en nihayetinde bir şekilde tamamlanmaktadır. Ancak verimlilikle ilgili bir uygulamanın olmaması (ölçülüp değerlendirilmemesi), sonuca çoğu zaman maliyet artışı olarak yansımaktadır.

Bu amaçla verimliliğin geliştirilmesine yönelik birtakım soruların sorulması ve bunlara cevap aranması gerekmektedir

Bu amaçla yapılması gerekenler;

1. İmalatın her seviye ve aşamasında, verimliliği geliştirmede yaklaşımların nasıl olması gerektiği saptanmalı, var olan verimliliği arttırıcı ve bunun düşmesini engelleyici etkenler belirlenmelidir.
2. Saha işlerinden sorumlu kişilerin etkili bir yönetim ve verimlilik için ne gibi çalışmalar yapması gerektiği değerlendirilmelidir.
3. Uygun yaklaşım ve tekniklerin şantiyede verimliliği arttırmaya yönelik ne derece etkili olduğu belirlenmelidir.
4. Var olan uygulamaların kaldırılmasının sonuçları ve yeni uygulamaların yapılmasının verimlilik geliştirmede etkileri birarada düşünülmelidir

 YÖNETSEL VERİMLİLİĞİN  GELİŞTİRİLMESİNDE  İZLENECEK ADIMLAR

Yönetsel anlamında verimlilikle ilgili 5 önemli unsur bulunmaktadır; bunlar :

• Projenin başlangıç aşamasından bitiş aşamasına kadar geçen evrelerinde yer alan kişilerin, projeye yönetsel yaklaşım biçimleri,
• Yönetimin bilgi ve becerisi,
• Takım çalışmasının oluşturulması,
• Etkin bir strateji geliştirilmesi ve sorumlulukların dağılımı,
• Etkili ödül sistemi

Yönetimde verimliliği geliştirmeye yönelik bir program hazırlamadan önce firmanın durumuyla ilgili birtakım verilerin toplanması, incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekir.

a) Veri Toplanması;

Genel olarak firmanın durumuna bakış, anket uygulanması ve ilgili kişilerin görüşlerinin alınması, kısa süreli aktivite analizinin yapılması, detaylı proje analizi yapılması, prosedürlerin incelenmesi, zamanlama hatalarının saptanması, videoya kayıt olarak ele alınabilecek konuları kapsar.

b) Verilerin Analizi;

Akış diyagramları hazırlanması, personel dağılımını ve dengesini gösteren diyagramların hazırlanmasıdır.

c) Problem Çözme Tekniklerinin Saptanması;

Problem çözümüne ilişkin eğitimin yapılması, bireysel olarak verilerin araştırılması ve incelenmesi, beyin fırtınası, yönetim ve personel analizi oluşturulması, kalite çemberleri vb. yapılar oluşturarak gelişiminin ve sürekliliğinin teşvik edilmesini kapsar.

d) Hedeflerin Yerine Getirilmesi;

Yönetsel çabalar, aktiviteler, proje sonuçları, ödüller, anketler yoluyla uygun bir sistem geliştirme, etkili iletişim, taahhütlerin yerine getirilmesi için engellerin kaldırılması, prosedürler, teknikler, araçlar, malzemeler ve iş durumunda gerekli görülen yerlerde vakit kaybetmeksizin değişiklik yapmak için konulmuş hedeflerin izlenmesini değerlendirilmesini kapsar.

• Sayılan dört aşama uygulandıktan sonra aşağıdaki adımlar izlenmeli, yazılan sorulara cevap aranmalıdır:
• I. İş bütün detaylarıyla tarif edilmelidir
• II. Her detay analiz edilmelidir
• A. Her detayla ilgili 6 adet sorunun sorulması sağlanmalıdır:
• 1. Amaç nedir?
• 2. Neden bu yöntem kullanılıyor?
• 3. İş en iyi ne zaman yapılmalıdır?
• 4. İşin yapımı için en uygun yer neresidir?
• 5. İşin yapılması için en iyi yöntem hangisidir?
• 6. Bu işi en iyi kim yapar?

• B. İş planı, kullanılan araçlar, ekipmanlar, malzeme akışı ve güvenlik irdelenmelidir
• III. Daha iyi bir metod önerilmelidir.
• A. Amaçların daha iyi anlaşılmasıyla yukarıda sorulan 6 temel soruya cevap aranarak daha iyi bir metod geliştirilmelidir:

                                     Kim?                          /                          Görüş alışverişiyle karar verilmelidir.

• B. Seçilen metodun detayları yazılmalıdır.
• C. Eskilerinin yerlerini çok daha iyi dolduracak yeni çözüm yoları açıklanmalıdır.
• IV. Metodun gereklerinin yerine getirilmesi
• A. Metod tanıtılmalıdır.
• 1. Firma Sahibine
• 2. Kalfa ve Ustalara
• 3. İşçilere B. Onay geldiği an yeni metod uygulanmaya konmalıdır.
• C. Her detayın öğrenilmesi biraz zaman alabilir ancak yeni metodtan vazgeçilmemelidir.
• D. Başarılı görülen durumlarda çalışanlar takdir edilmeli ve ödüllendirilmelidir.

Sayılanlara ek olarak programın yürütülmesi sırasında aşağıdaki maddelere de önem verilmelidir:

• Verimlilik programının ne olduğunu ve nasıl yürütüldüğünü açıklayan sade anlaşılır ancak yeterli detayda bir broşür hazırlanmalı ve çalışanlara sunulmalıdır.
• Yapılacak uygulamanın klasik ve geleneksel yönetim anlayışından farklı olduğu vurgulanmalıdır. Verimlilikle ilgili problemlerin saptanmasına, çözümüne ilişkin öneriler bulunmasına önem verilmelidir.
• Üst yönetimin uygulamaya destek verdiği ve projenin başarılı olması için maddi gereksinimlerin karşılanacağı ifade edilmelidir.
• Ödül sistemi açık bir şekilde izah edilmelidir. Bu çalışanları teşvik edecektir. • Programın yürütülmesi için aceleci davranılmamalıdır.
• Kişilerin yanlışlarını düzeltmek verimliliği ilerleyen adımlarda etkileyebilir ancak bunun aleni bir şekilde yapılmaması çok gerekirse birebir görüşmeler sonucu yapılması gerekir.

Çözmek amacıyla saptanan problemler arasında çözüme başlarken daha sık tekrarlanan ve karşımıza çıkanla işe başlamak doğru olacaktır.

Çalışanların motivasyonunu sağlayıcı etkenlere programda yer verilmelidir.

Yönetim, çalışanlar ve kurum arasında ortak amacın yakalanmasının her kesimin lehine olacağı vurgulanmalıdır.

Çalışanların yeni teknolojiyi kullanmaları teşvik edilmeli, eskisinin daha uygun olduğu durumlarda yeni sistemlerde ısrar edilmemelidir.

Firmanın otomasyona geçmesi sağlanmalı ancak çalışanları rahatsız edecek uygulamalardan kaçınılmalıdır.

SONUÇ

• İnşaat sektöründe uygulanacak yöntemler sayesinde düşük olan verimliliği arttırmak mümkün olacaktır. Bu da beraberinde firmalarda kar artışını sağlayarak elde edilen sonuçtan herkesin kazancını arttıracaktır. İşçinin refah seviyesinde bir artış sağlanacak, daha çok kazanan firma devlete daha fazla vergi ödeyerek devletin gelirine olumlu katkıda bulunacaktır. Bu da inşaat sektörüne dayalı birçok sektörde canlanmayı sağlayacak ve ekonomik gelişim gerçekleşecektir.
• Günümüz endüstrileşmiş toplumlarının vazgeçilmez kurumları durumunda olan işletmeler, belirledikleri hedefe ulaşabilmek amacıyla çeşitli faktörlere ihtiyaç duymaktadırlar. İnsan, bu faktörlerden belki de en vazgeçilmez olanıdır. İnsan emeği, diğer üretim faktörleri ile birleşerek işletmenin amaçlarına katkıda bulunur. Fakat üretim faktörleri içinde en önemli ve kuşkusuz en zor kontrol edileni emek faktörüdür.
• Verimliliğin bir gösterge ve imalat içerisinde çok önemli bir yeri olduğu, bu nedenle inşaat imalatında da bu kavramın oluşumu ve şartların incelenmesi gereği ortadadır. Emek yoğun çalışan inşaat sektöründe verimlilik kavramı özellikle iş planlaması, iş programları ve imalatların istenen kalitede tamamlanması açısından ele alınmalıdır.
• İnşaat işinin planlı bir şekilde yapılmasının gerekliliğinin gittikçe daha fazla anlaşıldığı bir dönemde, planlama işini oluşturan parçalar arasında vazgeçilmez bir yeri olan işçi verimliliğinin öneminin anlaşılması ve bu alanda hem kamu hem de özel sektör tarafından gerekli adımların atılması Türk inşaat sektörünün gelişme yolunda daha hızlı ilerlemesini sağlayacaktır.

• KAYNAKÇA
• http://murat.kuruoglu.com.tr/MURKUR/documan/pdf/VER%C4%B0ML%C4%B0L%C4%B0K%20KAVRAMI%20ve%20%C4%B0N%C5%9EAAT%20SEKT%C3%96R%C3%9CNDE%20Y%C3%96NETSEL%20VER%C4%B0ML%C4%B0L%C4%B0%E2%80%A6.pdf
• [1] Kuruoglu, M., İnşaat Sektöründe Bilgisayar Destekli Planlama Metot ve Örnekleri, Çağlayan Kitapevi, İstanbul,2002
• [2] Oglesby C.H., Parker H.W., Howell G.A., 1989. Productivity Improvement in Construction. McGraw-Hill Book Company, New York, USA
• [3] Hendrikson C. and Au Tung., 1989. Project Management for Construction. Prentice Hall, Englewood Cliffs. New Jersey, USA 6
• [4] Arditi, D. and Mochtar, K., 2000. Trends in Productivity Improvement in the US Construction Industry, Construction Management and Economics, 18, 15-27.
• [5] Hong Kong Productivity Council Web Site: http://www.hkpc.org
• [6] Akay, K., Verimlilik Arttırıcı Teklif Sisteminin İncelenmesi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şubat 1996
• [7] Sorguç, D.,Prof. Dr., Yapı İşletmesi Ders Notu II, İTÜ İnşaat Fakültesi, İstanbul 1993
• [8] Murat Kuruoğlu,Fahri Bayoğlu,XVI İnşaat Mühendisliği Teknik Kongresi, “Yapı Üretiminde Adamsaat Değerlerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma Ve Sonuçları”, Ankara, 2001
• [9] Levent Sümer, “İnşaat Sektöründe Verimlilik Araştırması”, İTÜ İnşaat Fakültesi Yapı İşletmesi anabilim Dalı Bitirme Ödevi, İstanbul,2003