biŞantiye

Yer Altı Barajları

Yer Altı Barajları

YER ALTI BARAJLARI

 Yeraltı Barajı Nedir

Yeraltı barajları Türkiye’de ve dünyada çok önemli bir sorunu çözmektedir. Son yıllarda yeraltı sularının miktarını arttırmak veya belirli bir yerde depolamak amacıyla yapay teknikler geliştirilmiş, bu yönde yapılan çalışmalar arttırılmıştır. Bunların başında Yeraltı barajları gelir. Sanıldığının aksine yeraltı barajları modern dünyanın eseri değillerdir tarihleri çok daha eskilere dayanmaktadır, zira Roma döneminden beri inşa edildiğine dair kanıtlar bulunmaktadır. Ancak modern dünyamızdakinden çok farklı olan bu yeraltı barajları çok daha küçük ve yapım teknikleri oldukça zordu.

 

Yeraltı Barajları, doğal akifer içinde inşa edildiği gibi, yapay akifer oluşturularak da inşa edilebilmektedir. Vadilerin daraldığı yerlerde ve taneli sığ akiferlerde daha sık inşa edilmektedir.

 

 

Vadi alüvyonlarında yer altı barajı için uygun yerler a (harita) b (kesit.)

 

 

Ayrıca doğal ortamın kirlenmesi de temiz suya erişimi zora sokmaktadır. Ortalama sıcaklıkların artması, yerüstü barajlarda rezervuardaki su kaybını hızlandırmaktadır. Bunlara çözüm olarak yeraltı barajları inşa edilebilir. Türkiye’de 1984 yılından beri ülkenin çeşitli bölgelerinde yeraltı barajları inşa edilmiştir. Bunlara örnek olarak Ankara/Elmadağ – Kargalı

 

Kısacası yeraltı barajları kışın yüksek bölgelere yağan kar ve yağmur sularının akiferlerden aşağı inerken depolanması mantığını taşır.

 

Yeraltı Barajları Nasıl İnşa Edilir?

1-)Doğal bir akifer içerisinde akış halindeki yeraltı suyunun set ile önünün kesilmesiyle inşa edilirler.

Eğer barajın rezervuarında ihtiyaca cevap veren hacimde su tutuluyor ise yeraltı suyunun akış yönüne, geçirimsiz formasyona oturan bir set yapılır (Şekil 1). Bu set beton, kauçuk, sıkıştırılmış kil gibi farklı maddelerden inşa edilebilir. Bu teknik çoğunlukla akarsu vadilerinde, alüvyon akiferlere uygulanır. Bunun dışında dünyada, kalker arazilerinin yaygın olduğu sahalarda, kaya akiferler içerisine de yeraltı barajı inşa edilebilmektedir. Kireçtaşı arazilerinin hidrolojisi oldukça karmaşık olduğundan bu sahalarda yeraltı barajı için yer-rezervuar-etüt çalışmaları zordur. Lakin kaya akiferlerde daha fazla su depolanmaktadır. Örneğin Japonya’nın Miyakojima (Miyako) adasında inşa edilmiş Fukusato Yeraltı barajı, 10 milyon metreküplük rezervuar hacmine sahiptir. Bugün Samsun şehrinin su ihtiyacını karşılayan Çakmak barajının rezervuar hacmi Fukusato yeraltı barajına yakındır.

 

 

2-) Bir diğer yeraltı barajı türü, tersip bendi ile su depolamaktır. Tersip bentlerini erozyon kontrol çalışmalarında duymuşuzdur. Yüksek eğimli vadide akan veya yarıntı erozyonuna ulaşan kanallarda, suyun akış hızının azaltılması için bu yapılar inşa edilir.

 

Tersip Bendi Yeraltı Barajı Kesiti (Apaydın, 2014).

 

 

Bir tersip bendi yapıldığında, zamanla bendin gerisinde (memba tarafta) erozyonla taşınan alüvyon birikir. Alüvyonun birikmesi aynı zamanda, yeraltı suyunun bulunduğu akiferinde büyümesi (rezervuar artışı) demektir (Şekil 2.) Bu tür yeraltı barajlarında inşa edilen bendin, geçirimsiz zemine oturması diye bir şart yoktur. Bu barajlarda depolanan su hacmi düşüktür ve küçük köylerin su ihtiyacını karşılayacak niteliktedir. Örneğin Afrika kıtasının özellikle orta ve doğu bölgesindeki kurak-yarı kurak ülkelerinde (Kenya, Tanzanya, Somali gibi) küçük ölçekli yerleşimlerin içmekullanma suyu ve kısmen de sulama suyu çoğunlukla tersip bendi barajlarından karşılanır

 

 

                Yeraltı barajlarından su 3 şekilde elde edilir;

 

  • Suyun kendi cazibesi ile.
  • Keson kuyulardan pompaj ile.
  • Sondaj kuyularından pompaj ile.

 

 

 

SONUÇLAR

 

YERALTI BARAJLARININ İYİ YANLARI:

 

  • Yazın sıcaklığın artması ile rezarvuardaki su azalmaz üstü kapalı olduğu için buharlaşma azdır.
  • Su filtrasyonu sağlanır.Su yukardan aşağıya süzülerek iner.
  • Yer üstü barajlarına göre maliyet düşüktür.
  • Yer altı barajlarında rezervuar yer altında bulunduğu için arazide herhangi bir yer kaplamaz.
  • Sedimantasyonla dolarak ömrünü tamamlama riski yoktur.

YER ALTI BARAJLARININ KÖTÜ YANLARI:

 

  • Depolama alanı ve su kapasiteleri azdır.
  • Su genelde kendi cazibesiyle değil pompaj yardımıyla taşınmaktadır.
  • Geçirimsiz perdenin kalite kontrolü gömülü olduğu için zordur
  • Herhangi bir kaçak olduğunda inşaat hatası mı yoksa zemindeki geçirimsiz malzemenin (kilin) yeterince sıkışmamasından kaynaklı mı yoksa öngörülemeyen hidrolojik olaylardan dolayımı olduğu zor saptanmaktadır.

 

       KAYNAKÇA

  1. Apaydın, A. Yer Seçiminden İşletmeye Yeraltı Barajları, DSİ Yayınları, 2014.
  2. Apaydın, A., Demirci Aktaş, S., Kaya, S. Orta Anadolu Bölgesinde Kuraklıkla Mücadelede Alternatif Öneri: Yeraltı Barajları. İklim Değişikliği Ve Çevre, 2 (1), 13-25 Mart 2014.
  3. Ishıda, S., Tsuchıhara, T., Yoshımoto, S., Imaızumı M. Sustainable Use of Groundwater with Underground Dams, JARQ 45 (1), 51 – 61, January 2011.
  4. Foster ,S.,Kotoku,M.,Abe,E.,Fazal,M.A.,Cconstruction of Subsurface Dams and Their Impact on the Environment,RMZ-Materials and Geoenvironment.
  5. , 1988 Groundwater Dams for Small Scale Water Supply IT Publication,69 pp.

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 1 YORUM
  1. Taner dedi ki:

    Çok başarılı ve detaylı bir çalışma teşekkürler şef ??

2019-2023 biŞantiye | Tüm hakları saklıdır.