Şehir Planlaması
Dünyanın varoluşundan itibaren barınma zaruri bir ihtiyaç olarak insanların hayatında yer edinmiştir. Daha sonrasında insanların bir arada yaşama isteği şehirleşmeyi meydana getirmiştir. Peki kent planlaması nedir, halk için neden önemlidir, dünyada ve ülkemizde bu konuda başarılı olan şehirler nelerdir, sorularından bahsedeceğiz.
Sözlük anlamı; kentsel planlama, şehir planlaması, şehircilik insanların yaşadığı yerleşim alanlarının gelişimi ve kullanımı; fiziksel çevrenin kullanımı, kamu yararı ve kentsel çevre tasarımı konuları ile ilgilenen teknik ve politik bir sürece verilen isimdir. Kentsel çevre tasarımı konuları hava, su, altyapı, yerleşim yerleri ve çevresinde yer alan ulaşım ve dağıtım şebekeleri dahil olmak üzere birçok kentsel planlama konusunu kapsar. Kentsel planlama projelerinde mimarlık, peyzaj mimarlığı, şehir ve bölge planlama uzmanları birlikte görev alırlar.
Şehir planlamasının ilk örnekleri çok eskiye dayanmaktadır. Dünyanın ilk tasarlanmış kenti Prienne’dir. Kentin planı, günümüz modern şehir planı “grid” in öncüsü olan, sokakların birbirini dik açı ile kestiği bir dikdörtgen şeklindedir. Ana caddeler, doğu- batı yönünde uzanmış, kuzey-güney doğrultulu sokaklar da bu caddeleri birbirine bağlamıştır. Daha sonraki dönemlerde de tarihi dokuyu bozmadan post modern bir anlayışla ve gelecekteki kullanımları da dikkate alarak şehir planlanması gelişmeye devam etmiştir.
Şehir Plancıları Odası Antalya Şube Başkanı Dr. Ebru Manavoğlu’nun yaptığı bu konu ile ilgili açıklamada; şehir plancılığı birçok meslek farklı uzmanlık dalı ile birlikte çalışan disiplinler arası bir meslek dalıdır. Planlama çalışmalarında etütlerin, analizlerin ve sentezlerin büyük bir önemi vardır. Jeolojik etütler, korunması gereken alanlar, toprak özellikleri, toplumun sosyal ve kültürel yapısı ekonomik kalkınma ihtiyaçları gibi birçok kriter ancak ve ancak planlama bilimi ile bir bütün haline getirilebilir. Bu nedenle halk sağlığı için toplumcu ve kamucu bir kent planlama yaklaşımı tesis edilmelidir. Günümüzde dünyadaki insanların yarısından fazlası şehirlerde yaşamaktadır, yorumunda bulunmuştur. Bu sebeple kent planlaması ülkede yaşayan halkın her koşulda refah seviyesinde yaşayabilmesi için gerekli olan düzenlemelerdir.
Şehir planlamasının ülkemizdeki ve dünya üzerindeki örneklerini araştırdığım zaman maalesef ki ülkemizde bu sayının çok az olduğunu gördüm. Kentsel dönüşüm sürecinde düzgün bir planlama ile daha nizami bir düzen oluşturulmasının da oldukça olası olduğunu düşünmekteyim. Bu fikrimi ‘insan için şehir inşa etmek’ felsefi ile ilerleyen ve dünyanın en iyi şehir planlamacılarından olan Prof. Dr. Jan Gehl’ in Türkiye için söylediği cümlesi ile desteklemek isterim, “Bir şey yapılamaz hale gelmiş bir şehir görmedim. İstanbul kurtarılabilir. Mesele fiziksel koşullar değil, beyinler.” Bu cümle kapsamında umutsuz olmayarak ve bir takım sebeplerin arkasına sığınmayarak düzenlemelerimizi oluşturabileceğimize inanmaktayım.
Şimdi gelelim bakarken bile düzenine hayran kaldığım şehirlere;
- Aydın/Atça Beldesi ,TÜRKİYE
Atça Aydın’ın Sultanhisar ilçesine bağlı bir mahalledir. Atça Fransa’nın başkenti Paris’in Şanzelize Meydanı örnek alınarak şehir planlaması yapılmıştır. Bu sebeple eskiden “Türkiye’nin Paris’i” diye adlandırılmıştır.
- Brasília, BREZİLYA
Brezilya Brezilya’nın başkenti Brasília, bilinen en iyi planlamış şehirlerden biri. Şehir 41 ayda inşa edilip 1960’ta kullanıma açılmıştır. Brezilya’nın daha önceki başkenti Rio De Jenerio’ya kıyasla daha merkezi bir yerde bulunan Brasília, 4 milyon kişiye ev sahipliği yapıyor.
- Barselona, İSPANYA
1850 yılında şehir nüfusu kontrolsüz şekilde artarak boş arazi bulmak imkansız hale gelmişti. Şehrin surları yıkılarak genişletme ihtiyacı duyulmuştu, genişletilen şehrin iyi bir mimari plana ihtiyacı vardı. Bu planı modern anlamda ‘şehirleşme ve kentleşme’ kavramını kullanan ilk kişi mühendis Ildefons Cerdà yapmıştır. Cerdà çok yönlü düşünerek bu planı oluşturmuştur. Bir insanın ne kadar temiz havaya ihtiyacı olduğunu hesaplamaya başlayarak işe koyulmuştu. Nüfusun hangi iş kollarında çalışabileceği ve çarşı, okul, hastane gibi hangi hizmetlere gereksinim duyacağını planına işlemişti. Planındaki binalar standart büyüklükte, ortası bahçe ya da gölgelikli bir meydan olarak kullanılabilecek dörtgen biçimli bloklardan oluşuyordu. Ortası boş bu bloklar evlerin maksimum hava, güneş ve ışık almasını sağlamak içindi. Cerdà’nın planının bir diğer belirgin özelliği ise her bloğun 45 derece açılı köşelere sahip olması. Böylece sokaklar ulaşım açısından daha rahat kullanılabilecekti.
- Canberra, AVUSTRALYA
19 yüzyılın sonlarına doğru iki büyükşehrin ortasına yeni bir şehir kurup onu başkent yapma fikri ile Canberra 1908’de bunun için planlandı. Amerikalı mimar Walter Burley Griffin tarafından tasarlanan şehir daha önce tasarlanan hiçbir şehre benzemiyordu.
- Palmanova, İTALYA
Palmanova İtalya’nın Friuli-Venezia Giulia bölgesine bağlı Udine ilinde bulunan bir komündür. Rönesans’ta planlanan Palmanova 9 köşeli bir yıldız şeklindedir. İtalya’nın kuzeydoğu sınırına yakın bir şehir olan Palmanova’nın kurulma amacı Osmanlılardan korunmak! 3 korumalı kapısı, yıldızın her köşesinden birbirine bağlantı ve tabii ki hendek de unutulmadan planlanan şehre ne yazık ki kimse taşınmak istememiştir. Böylelikle mahkumlara ev sahipliği yapmaya başlayan kale-şehir şimdilerde kültürel miras olarak turistlere hizmet ediyor.
- La Plata, ARJANTİN
Arjantin 1880’de Buenos Aires tüm Arjantin’in başkenti olunca Buenos Aires eyaleti başkentsiz kalmıştır. Yönetimin bu duruma bulduğu çözüm ise bomboş bir alana La Plata’yı inşa etmek olmuştur. Cetvelle çizilmiş gibi bir kusursuz görünüme sahiptir.
- Washington, ABD
1792’de Amerika’nın başkentinin burası olmasına karar verildikten sonra şehir planı Fransız asıllı mimar Pierre Charles L’Enfant’a teslim edilmiştir. L’Enfant’ın planı şehri bölen dev bulvarlar ve bu bulvarların kesiştiği yerlerde de büyük yeşil alanlar ve alışveriş merkezleri.
- Jaipur, HİNDİSTAN
Jaipur tamamen antik Hint mimari bilimi Vastu Shastra kullanılarak tasarlanmış bir şehirdir. Yapımı 1727’de başlayan şehir, tam 4 yıl sonra kullanıma açılmıştır. Şehir büyük bloklar halinde tasarlanmıştır. Diğer şaşırtıcı durumu ise Galler prensinin ziyaretinden önce pembeye boyanmıştır ve hala Pembe Şehir olarak söz edilmektedir.
- Kopenhag, DANİMARKA
Danimarka’nın başkenti Kopenhag’ın birkaç kilometre yakınında bulunan Brøndby Haveby büyüleyici bir görüntüye sahiptir. Dairesel kümeler halinde tasarlanmış olan bu evler adeta papatya yaprakları gibi dizilmişlerdir. Bölgedeki her evin kendi bahçe alanı var ve bu alanlarda tarım yapmak da mümkün kılınmıştır. 1964 yılında ilk kez inşa edilen küme konutlar ilgi gördükçe yenileriyle birlikte kalabalıklaşmış ve kısa sürede Brøndby Haveby bölgesi bugünkü haline kavuşmuştur.
http://www.yapi.com.tr/haberler/dunyanin-ilk-tasarlanmis-kenti-prienne_95451.html
http://antalyaekspres.com.tr/ozel-haber/haber/kent-planlamasinin-onemi/648612
https://www.ensonhaber.com/tarih-haberleri/sehirlesmede-cigir-acan-barcelona-kent-plani
https://postkolik.com/gezi/danimarkadan-kiskandirtacak-sehir-planlamaciligi-ornegi-brondby-haveby
https://www.ensonhaber.com/galeri/en-iyi-planlanmis-sehirlerin-uzaydan-gorunusu